خیارات قانونی ؛ انواع خیار فسخ در قانون مدنی
خیار، یکی از مباحث حقوقی بوده که محل اجرای آن، عقود لازم است. احکام خیارات قانونی، متفاوت از یکدیگر بوده و هر کدام دارای احکام اختصاصی خود هستند. با توجه به لزوم بررسی حقوقی احکام این خیارات، در مقاله حاضر، انواع خیارات قانونی و فقهی، رابطه این خیارات با فسخ عقد و علت اهمیت خیارات حقوقی را توضیح خواهیم داد.
تعریف خیارات قانونی چیست؟
خیارات حقوقی، یکی از اصطلاحاتی است که به وفور در رابطه با عقود و معاملات شنیده می‌شود؛ بنابراین، این سؤال ممکن است برای بسیاری از اشخاص مطرح گردد که خیارات حقوقی چیست؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت، منظور از خیار، اختیاری است که یکی از طرفین عقد، برای برهم‌زدن قرارداد و فسخ یک‌طرفه آن دارد؛ بنابراین، خیارات قانونی یا خیارات حقوقی، شرایط قانونی هستند که در صورت تحقق آن، یکی از طرفین عقد می‌تواند برای برهم‌زدن قرارداد اقدام نماید. با توجه به پیچیدگی قوانین و جزئیات هر یک از این خیارات پیشنهاد می‌کنیم که در رابطه با فسخ قرارداد علی الخصوص معاملات ملکی حتماً با یک وکیل ملکی متخصص مشورت کنید.
برای دریافت مشاوره حقوقی درباره خیارات قانونی از وکیل پایه یک دادگستری، وقت مشاوره خود را رزرو کنید.
0
افزودن به تقویم iCALانواع خیار فسخ
انواع خیارات قانونی عبارت‌اند از: خیار مجلس، شرط، تأخیر ثمن، رؤیت و تخلف وصف، غبن، عیب، تدلیس، تبعض صفقه و تخلف شرط. البته، در کنار این خیارات، یک حق فسخ دیگر نیز تحت عنوان خیار تعذر تسلیم، در برخی از مواد قانون مدنی، مورد تصریح قرار گرفته که در ادامه، تمام خیارات حقوقی فوق را توضیح خواهیم داد. دقت داشته باشید که خیارات قانونی اکثراً در معاملات ملکی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. در نتیجه شما می‌توانید برای اطلاع از این خیارات، مقاله خیارات معاملات ملکی را به دقت مطالعه کنید.
خیار مجلس
یکی از انواع خیارات حقوقی، خیار مجلس است. این قسم از خیارات، به این معنی است که هر یک از طرفین قرارداد، تا زمانی که در جلسه قرارداد هستند و از یکدیگر جدا نشده‌اند، می‌توانند قرارداد را فسخ نمایند.
نکته مهمی که در رابطه با این نوع از خیارات قانونی باید مورد توجه قرار گیرد، این مسئله است که خیار مجلس، اختصاص به عقد بیع (قرارداد خرید و فروش) داشته و در سایر عقود مانند اجاره و صلح، قابل اعمال نیست.
خیار حیوان
خیار حیوان، به عنوان یکی از خیارات قانونی، در این شرایط، قابل اعمال است: عقد بیع (قرارداد خرید و فروش) میان خریدار و فروشنده منعقد شده و موضوع یا مورد معامله، یک حیوان است. در این صورت، خریدار می‌تواند ظرف سه روز از تاریخ انعقاد عقد بیع، برای برهم‌زدن قرارداد اقدام نماید. این نوع از خیارات حقوقی، صرفا در عقد بیع کاربرد داشته و مخصوص خریدار است.
خیار شرط
از جمله خیارات حقوقی، می‌توان به خیار شرط اشاره نمود. در این مورد، ضمن قرارداد، چنین شرط می‌شود که یکی از طرفین عقد، هر دو آنها یا یک شخص ثالث، حق داشته باشد تا در مدت معینی، برای فسخ قرارداد اقدام نماید. شرط مهم این قسم از خیارات حقوقی، آن است که ابتدا و انتهای مدت آن، مشخص گردد، وگرنه هم شرط باطل است و هم عقد. البته، اگر ابتدای مدت مشخص نگردد، تاریخ ابتدای مدت، از زمان انعقاد عقد خواهد بود.
خیار تأخیر ثمن
خیار تأخیر ثمن، به عنوان یکی از خیارات حقوقی، در صورت وجود چند شرط ایجاد می‌گردد. این شرایط، عبارت‌اند از: عقد بیعی میان طرفین منعقد گردد؛ مبیع یا همان مال مورد معامله، یک عین معین مانند خانه یا خودرو باشد؛ سه روز از تاریخ انعقاد عقد بیع گذشته و در این مدت، نه فروشنده، مبیع را تحویل خریدار داده و نه خریدار، تمام ثمن (قیمت) را به فروشنده پرداخت کرده باشد. در صورت وجود این شرایط، فروشنده می‌تواند برای برهم‌زدن و فسخ قرارداد بیع اقدام نماید.
در رابطه با این قسم از خیارات حقوقی، لازم است تا به چند نکته توجه گردد: اولا، اگر فروشنده به صورتی مطالبه ثمن کرده و معلوم گردد که قصد وی التزام به بیع است، وی دیگر حق فسخ قرارداد را ندارد. ثانیا، اگر مشتری تمام ثمن را به بایع داده، اما بایع از دریافت آن خودداری کند، امکان فسخ عقد برای وی وجود نخواهد داشت. ثالثا، خیار تأخیر ثمن اختصاص به بایع داشته و مشتری، حق فسخ به دلیل تأخیر در تحویل مبیع را نخواهد داشت.
خیار رؤیت و تخلف وصف
یکی دیگر از انواع خیارات قانونی، خیار رؤیت و تخلف از وصف بوده که در واقع، جدا از یکدیگر هستند. در نوع اول، یک طرف قرارداد، مالی را دیده و به اعتماد این رؤیت، آن مال را معامله می‌کند. اما، پس از معامله معلوم می‌شود که این مال، اوصاف سابق را ندارد. در این صورت، طرف متضرر می‌تواند عقد را فسخ نماید. در نوع دوم، یک طرف قرارداد، مال موضوع قرارداد را ندیده و صرفا، با وصف آن را معامله می‌کند، اما پس از معامله و تحویل مال، معلوم می‌شود که مال، آن اوصاف را ندارد. در این مورد نیز طرف متضرر، حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.
◀ نکته مهمی که در ارتباط با این خیارات حقوقی باید مورد توجه قرار گیرد، این مسئله است که این خیارات قانونی در قراردادی، قابل اعمال است که موضوع قرارداد یا مال مورد معامله، یک عین معین، مانند خانه و خودرو باشد؛ بنابراین، اگر موضوع قرارداد، یک مال کلی، نظیر فروش ده کیلو برنج هاشمی باشد، این خیارات قانونی قابل اعمال نخواهند بود. همچنین هر دو این خیارات، در گروه خیارات حقوقی فوری هستند.
خیار غبن
خیار غبن، در جایی اعمال می‌گردد که یک طرف معامله در قرارداد، دچار غبن (ضرر) فاحش گردد. منظور از غبن فاحش، آن است که میان قیمت مال مورد معامله و قیمت واقعی آن در بازار، تفاوت فاحشی وجود داشته باشد. بنابراین، اگر به عنوان مثال، خودرویی که ارزش واقعی آن در بازار سیصد میلیون تومان بوده، به قیمت چهارصد و پنجاه میلیون تومان فروخته شود، خریدار حق فسخ قرارداد را دارد. در مقابل، اگر همین خودرو به قیمت صد و پنجاه میلیون تومان فروخته شود، فروشنده حق خواهد داشت تا قرارداد را فسخ نماید.
در رابطه با این قسم از خیارات حقوقی، لازم است تا به دو نکته توجه شود: اول آنکه برای اینکه طرف متضرر، حق فسخ قرارداد را داشته باشد، باید در لحظه انعقاد قرارداد، نسبت به قیمت واقعی مال موضوع قرارداد جاهل باشد. دوم آنکه این نوع از خیارات قانونی، جزء خیارات فوری است.
خیار عیب
از دیگر خیارات حقوقی می‌توان به خیار عیب اشاره نمود. در این قسم از خیارات قانونی، یکی از عوضین مورد معامله، دارای عیب بوده و طرفی که از این عیب متضرر شده، می‌تواند برای فسخ قرارداد اقدام نماید. عیب مال مورد معامله، اعم است از اینکه در زمان عقد موجود بوده یا بعد از عقد و قبل از تحویل مال ایجاد گردد. در رابطه با این قسم از خیارات حقوقی، چند نکته مهم می‌بایست لحاظ گردد:
اول اینکه عیبی به طرف قرارداد، حق فسخ می‌دهد که موجب نقصان منفعت یا صعوبت انتفاع (سختی و دشواری در بهره برداری از مال) گردد. دوم آنکه عیب باید مخفی بوده و طرف متضرر متوجه آن نشده باشد. سوم آنکه این نوع از خیارات در گروه خیارات قانونی فوری قرار می‌گیرد. همچنین، برخلاف سایر خیارات که صرفا حق فسخ قرارداد را به طرف متضرر می‌دهد، در خیار عیب، طرف متضرر دو اختیار دارد: یا قرارداد را فسخ کرده یا اینکه مطالبه أرش نماید. منظور از أرش، تفاوت قیمت مال معیوب و مال سالم است.
خیار تدلیس
در خیار تدلیس که یکی دیگر از انواع خیارات قانونی بوده، یکی از طرفین معامله، طرف دیگر را فریب داده که در نتیجه این فریب، وصفی را به موضوع معامله نسبت داده که در آن موجود نیست یا اینکه عیب موجود در مورد معامله را پنهان می‌سازد. در این قسم از خیارات، اگر فروشنده تدلیس کرده باشد، خریدار حق فسخ دارد و اگر مشتری تدلیس کرده باشد نیز فروشنده حق فسخ خواهد داشت. ضمنا، این نوع از خیارات حقوقی نیز فوری است.
خیار تخلف شرط
در خیار تخلف شرط به عنوان یکی از انواع خیارات شرطی در قرارداد درج شده، اما بعدا این شرط انجام نشده یا انجام آن متعذر (غیرممکن) می‌گردد. به عنوان مثال، اگر در قراردادی شرط شود که مال موضوع قرارداد، دارای وصف خاصی بوده و بعدا معلوم گردد که آن مال، فاقد وصف تعیین‌شده است، طرف متضرر می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
خیار تعذر تسلیم
یکی دیگر از انواع خیارات قانونی، خیار تعذر تسلیم است. در این قسم از خیارات، قرارداد میان طرفین منعقد می‌گردد، اما پس از انعقاد قرارداد، انجام تعهد یکی از طرفین قرارداد غیرممکن می‌شود. در این صورت، طرف مقابل می‌تواند برای فسخ قرارداد اقدام نماید. به عنوان مثال، اگر در عقد اجاره، پس از انعقاد قرارداد، موجر از تحویل مورد اجاره خودداری کرده و اجبار وی به تحویل مورد اجاره نیز ممکن نباشد، مستأجر می‌تواند قرارداد اجاره را فسخ نماید.
خیارات در قانون مدنی
قانون‌گذار در ماده 396 قانون مدنی، انواع خیارات حقوقی را بیان نموده و سپس، ضمن مواد 397 تا 457 قانون مدنی، احکام این خیارات را توضیح داده است. به موجب این مواد، انواع خیارات قانونی یا خیارات حقوقی، شامل خیار مجلس، شرط، تأخیر ثمن، رؤیت و تخلف وصف، غبن، عیب، تدلیس، تبعض صفقه و تخلف شرط است. البته، تعذر تسلیم نیز یکی دیگر از خیارات قانونی بوده که در برخی از مواد قانون مدنی و به طور پراکنده، به آن پرداخته شده است.
چرا مرتضی حلیمی؟!
وکیل پایه یک دادگستری
رتبه‌ی سوم آزمون وکالت استان البرز
بیش از 10 سال سابقه فعالیت حقوقی
بیش از 10000 مشاوره تخصصی حقوقی
ارائه آموزش‌های حقوقی به بیش از 1000 نفر
با ما، عدالت را تجربه کنید.
انواع خیارات در فقه
خیارات حقوقی که در قانون مدنی، مورد تصریح قانون‌گذار قرار گرفته، برگرفته از فقه اسلامی هستند. با این‌وجود، خیارات مورد اشاره در فقه، کمی وسیع‌تر بوده که عبارت‌اند از:
خیار مجلس، حیوان، شرط، تأخیر ثمن، مایفسد من یومه، رؤیت، غبن، عیب، تدلیس، اشتراط، شرکت، تعذر تسلیم، تبعض صفقه و تفلیس.
معنی خیارات در قولنامه
معنی خیارات حقوقی در قولنامه چیست؟ پیش از پاسخ به این سؤال، لازم به توضیح است که قولنامه، دارای دو تعریف در حقوق است. اول، به معنی سندی است که ضمن آن، دو طرف قول می‌دهند و تعهد می‌کنند که در تاریخ معینی برای انعقاد عقد بیع حاضر شده و این عقد را منعقد نمایند. اما، معنی دوم قولنامه که مرسوم‌تر است عبارت است از سند عادی که با تنظیم آن، قرارداد خرید‌وفروش منعقد شده و ضمن آن، دو طرف تعهد می‌کنند که در تاریخ معینی، برای تنظیم سند رسمی در دفترخانه حاضر شوند. به هرحال، قولنامه در هر معنی که استعمال گردد، معنی خیارات حقوقی یا خیارات قانونی، آن است که اگر شرایط یکی از این خیارات فراهم باشد، یکی از طرفین می‌تواند قرارداد را به هم زده و آن را فسخ کند.
ارتباط انواع خیارات قانونی با فسخ قرارداد
در رابطه با ارتباط انواع خیارات قانونی با فسخ قرارداد باید گفت، در صورتی که شرایط یکی از این خیارات فراهم باشد، آن طرفی از عقد که شرایط خیارات برای او فراهم بوده، می‌تواند به طور یک طرفه، قرارداد را به هم زده و آن را فسخ نماید. در این رابطه پیشنهاد می‌کنیم که مقاله اسقاط کافه خیارات را مطالعه کنید.
اهمیت خیارات حقوقی چیست؟
برای توضیح اهمیت این موضوع، لازم است تا یک تقسیم بندی از عقد ارائه گردد. عقد یا قرارداد، از یک منظر، به عقد لازم و جایز تقسیم می‌گردد. عقد جایز، عقدی است که هریک از طرفین، هر زمان که بخواهد می‌تواند برای فسخ آن اقدام نماید. اما، در عقد لازم، هیچ یک از طرفین، حق بر هم زدن یک طرفه عقد و فسخ آن را ندارد. تنها راه فسخ چنین عقدی، آن است که شرایط اعمال یکی از خیارات قانونی فراهم شده و طرف متضرر به استناد آن، برای فسخ عقد اقدام نماید.
سخن آخر
خیار، اختیاری است که یکی از طرفین عقد، برای برهم‌زدن قرارداد و فسخ یک‌طرفه آن دارد. خیارات قانونی، در ماده 396 قانون مدنی ذکر شده که به موجب این ماده، شامل خیار مجلس، شرط، تأخیر ثمن، رؤیت و تخلف وصف، غبن، عیب، تدلیس، تبعض صفقه و تخلف شرط هستند. علت اهمیت خیارات حقوقی، آن است که در عقد لازم، فسخ قرارداد امکان‌پذیر نبوده، مگر اینکه شرایط اعمال یکی از این خیارات فراهم باشد.
سؤالات متداول
خیار در حقوق یعنی چه؟
خیارات حقوقی، اختیاری هستند که یکی از طرفین قرارداد، برای فسخ یک‌طرفه آن دارد.
خیار چیست و انواع آن کدام‌اند؟
خیارات قانونی، اختیاری هستند که یکی از طرفین عقد، برای برهم‌زدن یک‌طرفه آن داشته و شامل انواعی از جمله خیارات عیب و غبن است.
دیدگاهتان را بنویسید