تصرف عدوانی (تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و کیفری)
تصرف عدوانی، یکی از دعاوی است که در رابطه با املاک و اموال غیرمنقول مطرح می‌گردد. از آنجا که طرح این دعوا، دارای شرایط، نکات و ظرافت‌های حقوقی خاصی است، در این مقاله، به تعریف تصرف عدوانی ملکی حقوقی و کیفری پرداخته و سپس، مراحل و مدارک لازم برای طرح دعوای تصرف عدوانی ملک را بررسی خواهیم کرد.
تصرف عدوانی حقوقی چیست؟
برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم که تصرف عدوانی حقوقی چیست و تصرف عدوانی ملک چه شرایطی دارد، لازم است تا به ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی مراجعه نماییم. به موجب این ماده: «دعوای تصرف عدوانی، عبارت است از ادعای متصرف سابق، مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او، مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.»
منظور از تصرف، استیلای عرفی یک شخص بر یک مال است. به عنوان مثال، اگر شخصی، زمین کشاورزی را در اختیار داشته، آن زمین را حصار کشیده و به نگهداری از گیاهان موجود در زمین بپردازد، گفته می‌شود که وی متصرف آن ملک است.
حال، اگر در حالی که این شخص، زمین کشاورزی را در تصرف دارد، شخص دیگری، بدون اجازه متصرف اولیه ملک و بدون سبب قانونی، آن ملک را از تصرف متصرف اول خارج کرده و خود بر آن ملک مسلط گردد، به شخص دوم، متصرف غیرقانونی و به عمل وی، تصرف عدوانی گفته می‌شود.
چنانچه، در پی عمل تصرف، خواهان در دادگاه حقوقی، طرح دعوا کرده و اخراج متصرف از ملک را خواستار گردد، به چنین دعوایی، دعوای تصرف عدوانی حقوقی گفته می‌شود. بنابراین، با توجه به توضیحات فوق، برای تصرف عدوانی ملکی، لازم است تا سه شرط وجود داشته باشد: اول، تصرف سابق خواهان، دوم، تصرف بعدی خوانده و سوم، عدوانی بودن تصرف خوانده.
چرا مرتضی حلیمی؟!
وکیل پایه یک دادگستری
رتبه‌ی سوم آزمون وکالت استان البرز
بیش از 10 سال سابقه فعالیت حقوقی
بیش از 10000 مشاوره تخصصی حقوقی
ارائه آموزش‌های حقوقی به بیش از 1000 نفر
با ما، عدالت را تجربه کنید.
تصرف عدوانی کیفری چیست؟
نخست باید به این نکته توجه داشت که برای تحقق تصرف عدوانی ملک کیفری نیز باید سه رکن وجود داشته باشد؛ یعنی، شخصی، مالک ملک باشد، بعد شخص دیگری همان ملک را تصرف کرده و تصرف شخص دوم، عدوانی و بدون اجازه متصرف اول باشد.
حال اگر در چنین وضعیتی، متصرف اول، شکایت کیفری را علیه متصرف دوم مطرح نموده و اعمال مجازات جرم تصرف عدوانی ملکی را نسبت به مجرم درخواست نماید، به این دعوا، دعوای تصرف عدوانی کیفری گفته می‌شود. بنابراین، هدف از دعوای تصرف عدوانی ملک کیفری، دو مورد است: مجازت متصرف عدوانی و رفع تصرف.
برای دریافت مشاوره در مورد تصرف عدوانی از بهترین وکیل ملکی، وقت مشاوره خود را رزرو کنید.
0
افزودن به تقویم iCALتفاوت تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
در بخش‌های قبل، ابتدا به این سوال پاسخ دادیم که تصرف عدوانی حقوقی چیست و سپس، تصرف عدوانی ملک کیفری را نیز توضیح دادیم. اما، از آنجا که این دو نوع تصرف عدوانی ملکی، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند، در این بخش، به بررسی تفاوت‌های تصرف عدوانی حقوقی و کیفری پرداخته که این تفاوت‌ها به‌شرح زیر هستند:
| 1. در تصرف عدوانی حقوقی، کافی است تا تصرف خواهان، یعنی متصرف اولی ملک اثبات گردد؛ در حالی‌که در تصرف عدوانی کیفری، لازم است تا مالکیت شاکی اثبات شود. | 2. در دعوای تصرف عدوانی ملک حقوقی، لازم است که خواهان، مدتی ملک را در تصرف داشته، به‌نحوی که عرفا متصرف شناخته شود؛ حال آنکه در دعوای تصرف عدوانی کیفری، اثبات مالکیت شاکی کافی است و لازم نیست که برای مدتی ملک را در تصرف داشته باشد. |
| 3. در دعوای تصرف عدوانی کیفری، لازم است تا قصد مجرمانه و سوءنیت مجرم به اثبات برسد، در حالی‌که این مساله، در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، مطرح نمی‌گردد. | 4. دعوای تصرف عدوانی حقوقی، در دادگاه حقوقی، طرح شده و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد؛ اما، دعوای تصرف عدوانی کیفری، در دادگاه کیفری، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. |
مراحل شکایت تصرف عدوانی
برای اینکه متصرف سابق یا مالک ملک بتواند برای طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی یا کیفری اقدام نماید، لازم است تا مراحل خاصی را طی کند. از آنجا که این مراحل، در مورد تصرف عدوانی حقوقی و کیفری، تفاوت داشته، ما نیز در ادامه، این مراحل را در دو بخش جداگانه بررسی خواهیم کرد.
مراحل شکایت تصرف عدوانی حقوقی
برای طرح این شکایت، خواهان ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و با ارائه مدارک لازم و پرداخت هزینه دادرسی، برای ثبت دادخواست رفع تصرف عدوانی ملک و ارسال این دادخواست به دادگاه اقدام نماید.
پس از وصول دادخواست به دفتر کل دادگاه مربوطه، دادخواست تقدیمی به یکی از شعب دادگاه ارجاع می‌شود. بعد از وصول دادخواست به شعبه و احراز کامل بودن دادخواست، دفتر دادگاه، وقت رسیدگی را تعیین کرده و به طرفین ابلاغ می‌شود.
در وقت مقرر، جلسه رسیدگی تشکیل شده و در صورت احراز عناصر تصرف عدوانی ملکی، رای بر رفع تصرف صادر می‌شود. نکته‌ای که باید در این رابطه به آن توجه داشت، این مساله است که این رای بلافاصله و بدون نیاز به قطعیت اجرا می‌شود.
مراحل شکایت تصرف عدوانی کیفری
برای طرح این شکایت، شاکی ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه جرم تصرف عدوانی را ثبت نماید. به منظور ارجاع این شکواییه به مرجع کیفری مربوطه، لازم است تا مدارک لازم به شکواییه ضمیمه شده و هزینه آن نیز پرداخت گردد.
پس از ارجاع شکواییه به مرجع کیفری، آن مرجع، تحقیقات لازم را انجام داده و در صورتی که عناصر جرم تصرف عدوانی ملکی احراز گردد، حکم به مجازات متصرف غیرقانونی صادر می‌شود. مفاد این حکم، تعیین مجازات برای مجرم و رفع تصرف عدوانی از ملک است.
مدارک لازم برای شکایت تصرف عدوانی ملک
در این خصوص باید گفت، در تصرف عدوانی حقوقی، خواهان باید این دلایل و مدارک را ارائه کند: کارت ملی، استشهادیه مبنی بر تصرف خواهان نسبت ملک، قرار کارشناسی. اما، در مورد تصرف عدوانی کیفری، لازم است تا علاوه بر این مدارک، مستند مالکیت شاکی نیز به مرجع قضایی ارائه شود.
مهلت طرح شکایت تصرف عدوانی ملکی
مهلت طرح شکایت یکی دیگر از مسائلی است که باید در رابطه با دعوای تصرف عدوانی ملک، مورد بررسی قرار گیرد. مهلت طرح شکایت تصرف عدوانی کیفری، یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم است.
مستند این مساله، ماده 106 قانون مجازات اسلامی است که مطابق آن: «در جرایم تعزیری قابل گذشت، هرگاه متضرر از جرم، در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود…» اما، در مورد دعوای تصرف عدوانی حقوقی، در قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت خاصی برای طرح دعوا تعیین نشده است.
مرجع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی
پس از اینکه دادخواست یا شکواییه تصرف عدوانی ثبت شد، به چه مرجعی ارجاع شده و در چه مرجعی، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد؟ این دادخواست در دادگاه حقوقی محل وقوع ملک، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. در مورد شکواییه کیفری نیز مرجع رسیدگی، دادگاه کیفری در محل وقوع ملک است. چراکه مجازات این جرم، درجه 7 بوده و همه جرایم درجه 7، بدون رسیدگی در دادسرا، مستقیما در دادگاه کیفری مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.
مجازات تصرف عدوانی
برای تعیین مجازات جرم تصرف عدوانی کیفری، باید به بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مراجعه نمود. مطابق ماده 690 این قانون، در صورتی که شخصی، برای هرگونه تجاوز، تصرف عدوانی، ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق اقدام نماید، مجازات وی، از یک ماه تا یک سال حبس تعزیری خواهد بود.
تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی
یکی از مفاهیم مهمی که در رابطه با تصرف عدوانی ملکی مطرح می‌گردد، مفهوم خلع ید ملک است. در دعوای خلع ید، شخصی، مالک یک مال است، اما شخص دیگری، بی‌آنکه حق قانونی داشته باشد و بدون اجازه مالک، مال را تصرف می‌کند؛ یا آنکه ابتدا اجازه تصرف مال را داشته، اما پس از پایان مدت اجازه یا مطالبه مالک، همچنان مال را در تصرف خود نگه می‌دارد. دعوای تصرف عدوانی حقوقی از جهاتی متفاوت از دعوای خلع ید است که این تفاوت‌ها به‌شرح زیر هستند:
1️⃣ در تصرف عدوانی حقوقی، لازم است تا تصرف سابق متصرف اول که خواهان پرونده است، اثبات شود؛ ولی در دعوای خلع ید، لازم است تا مالکیت خواهان با یک سند رسمی اثبات شود.
2️⃣ تصرف عدوانی ملکی فقط در مورد املاک (اموال غیر منقول) قابل طرح است؛ اما دعوای خلع ید، هم در مورد اموال غیر منقول و هم در مورد اموال منقول، مانند خودرو قابلیت طرح دارد.
3️⃣ دعاوی تصرف عدوانی ملک، خارج از نوبت در دادگاه مورد رسیدگی قرار می‌گیرند؛ این در حالی است که به دعاوی خلع ید، طبق نوبت اوقات عادی در دادگاه رسیدگی خواهد شد.
4️⃣ حکم دادگاه در تصرف عدوانی، پس از صدور و قبل از قطعیت، قابل اجرا است؛ ولی حکم خلع ید، برای اجرا، نیازمند قطعی شدن است.
5️⃣ دعوای تصرف عدوانی ملکی، یک نوع دعوای غیر مالی به حساب می‌آید؛ اما، دعوای خلع ید، یک دعوای مالی محسوب می‌گردد.
آیا طرح همزمان خلع ید و تصرف عدوانی امکانپذیر است؟
بله، طرح همزمان دو دعوای خلع ید و تصرف عدوانی امکانپذیر است.
تصرف عدوانی در ملک مشاع
تصرف عدوانی در ملک مشاع ، به طور کلی، تابع همان شرایط و نکاتی است که در بخش‌های قبل توضیح دادیم؛ یعنی سه رکن برای تحقق آن لازم است: تصرف سابق خواهان، تصرف بعدی خوانده و عدوانی بودن و بدون اجازه بودن تصرف خوانده.
اما، در رابطه با تصرف عدوانی ملک مشاع، لازم است تا به دو نکته توجه شود: اول آنکه پس از رفع تصرف عدوانی ملکی، ملک به تصرف یکی از شرکا داده نمی‌شود، مگر آنکه بقیه شرکا، این مساله را اجازه دهند؛ دوم آنکه طرح شکایت کیفری، در مورد املاک مشاع، امکانپذیر نیست.
دفاع خوانده در رفع تصرف عدوانی
همانطور که خواهان حق دارد تا با مراجعه به مرجع قضایی، برای طرح دعوای تصرف عدوانی ملکی اقدام نماید، خوانده نیز می‌تواند با استناد به دلایل موجود، مردود بودن دعوای خواهان را اثبات کند.
به عنوان مثال، در دعوای کیفری، خوانده می‌تواند با ارئه اسنادی، مالکیت خود بر ملک مورد دعوا را اثبات کند؛ یا اینکه در دعوای حقوقی، این امکان برای خوانده وجود دارد تا با استناد به شهادت شهود، عدم تصرف قبلی خواهان را اثبات نماید.
اختلاف در مالکیت در تصرف عدوانی
اختلاف در مالکیت در تصرف عدوانی، در دعوای تصرف عدوانی حقوقی مطرح نمی‌گردد؛ چرا که در این دعوا، دادگاه، وارد بررسی مالکیت نشده و فقط به تصرف توجه می‌کند. اما، در دعوای کیفری، در صورتی که اختلاف در مالکیت بروز کرده و شاکی و متهم، هر دو مدعی مالکیت ملک شوند، دادگاه کیفری با صدور قرار اناطه، پرونده را موقتا برای دادگاه حقوقی ارسال کرده تا پس از روشن شدن تکلیف مالکیت، رای کیفری را صادر کند.
اثبات مالکیت در تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
اثبات مالکیت در تصرف عدوانی حقوقی و کیفری، مسئله دیگری است که باید در این رابطه مورد بررسی قرار گیرد. مساله اثبات مالکیت، در دعوای حقوقی مطرح نمی‌شود؛ چرا که همانطور که گفته شد، در این دعوا، دادگاه، وارد بحث مالکیت نمی‌شود. اما، در دعوای تصرف عدوانی کیفری، شاکی باید مالکیت خود را اثبات نماید.
نمونه رای تصرف عدوانی حقوقی
در این بخش، یک نمونه رای تصرف عدوانی حقوقی را ارائه کرده‌ایم که متقاضیان می‌توانند جهت مطالعه رای، فایل پی‌دی‌اف زیر را دانلود نمایند.
نکات مهم تصرف عدوانی ملک
مهم‌ترین نکته‌ای که باید در رابطه با تصرف عدوانی ملکی، مورد توجه قرار گیرد، این مساله است که برخلاف دعوای حقوقی که در آن، کافی است تا تصرف قبلی خواهان اثبات شود، در دعوای تصرف عدوانی کیفری، شاکی باید مالکیت خود را اثبات کند. همچنین، در دعوای کیفری، طرح شکایت باید ظرف مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم صورت گیرد.
جمع‌بندی
در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، خواهان، متصرف ملک بوده و سپس، خوانده، همان ملک را بدون اجازه خواهان تصرف می‌کند. اما، در دعوای تصرف عدوانی ملکی کیفری، شاکی باید مالکیت خود و تصرف بعدی متهم را اثبات کند. مرجع رسیدگی به دعوای حقوقی، دادگاه حقوقی و مرجع رسیدگی به دعوای کیفری، دادگاه کیفری است.
دیدگاهتان را بنویسید